OTÎZM SER O

Sermest

Ez wazena “otîzm” ser o tay çîyanê bingeyînan binusî.

*Otîzm reya verîne 1943yî de hetê Leo Kannerî ra ameyo tarîfkerdiş.

*Dinya û Tirkîya de 68 qijan ra yewi otîstîk o.

*Serranê peyînan de nîsbetê otîzm zêdîyeno.

Otîzm çi yo?

*Daşinasnayîşê ci tenya bi çend cumleyan nêbeno. Meselayêka zaf derg û hera ya. Hetê psîkologan ra yewna, hetê perwerdekaran ra yewna, hetê hekîman ra yewna tewir tarîf beno. La bi kilmekî ma binusî û xususîyetanê ci ser o qal bikerî.

Otîzm, astengîya zîhnî nîyo, xeripîyayîşê spektrum o. Sebebê vecîyayîşê otîzmî ser o cîgerayoxan mîyan de yewîtî çîn a. La goreyê zafê cîgerayoxan otîzm genetîk o û bîyayîşî ra verî vecîyeno werte.

Eke qicanê şima de ê taybetîyê ke ma cêrî de nuştî estê, şima gereka hekîmêk reyde tekilî virazê.

• Şima reyde temasê çimî nêvirazeno/a, nêewnîyeno/a çimanê şima ra
• Aşma şeşine de wexto ke şima ey rê huyenê, o/a şima rê nêpeşmirîyeno
• Aşma desine de wexto ke nameyê ey yeno vatiş, nêewnîyeno çewî ra
• Aşma vîst û çarîne de nêeşkeno cûmleya bi di kelîmayan telafuz bikero
• Wexto ke şima ey de qal kenê, goştarî nêkeno, pênêhesîyeno, eleqedar nêbeno
• Wexto ke çîyêk wazeno nêeşkeno pê gişta xo bimocno
• Hûnerê teqlîtkerdişê ci goreyê hemserranê xo xeylêk kêm o
• Tîtikanê xo de goreyê fonksiyonanê înan kay nêkeno
• Kayê ke hemserrê ci kay kenê, înan kay nêkeno
• Hemserranê xo reyde kay nêkeno
• Tef û talanê xo açarneno û dano tê
• Bedilîyayîşê rutînan rê tehamulê ci çîn o.

La geraka ma reyna vacê otîzm yew ‘nêweşîye’ nîya. Ma pê çimê keynayêka otîstîke ra otîzm goştarî bikerê û nuşteyê xwu biqedînê;

Bîrsen Başar: -yew keynaya otîstîka ke Hollanda de unîversîte qedênaya û nika zî reyna Hollanda de memûrîye kena-

Dayika mi, mi ra vana: “Ti qey her kesî ra vana ez otîstîk a?”. Ez aye ra vana: “Ez çira nêvaja ez otîstîk a? Ez qey binimna? Ez otîzm ra nêşermîyena. Çimki key ke ez musaya ez otîstîk a, mi her çî fehm kerd. Mi xo şinasna. Mi zana çi, çira beno. La ez se bivaca zî şar mi fehm nêkeno. Ez se bikera zî, weşê înan ra nêşino .Ez qisey kena; mi ra vanê o qeyde qisey meke, sey ma qisey bike. Vanê gereka ti mukemel bibî. Qey xatirê Homay mi ra vacên mukemel çi yo? Mukemel bîyayîş çi yo? Ho ça de yo? Kamcîn kîtabî de nuseno. Ez xo ra weş a. Ez otîzm a, otîzm ez a. Otîzm çimê mi de kemasîyêk nîyo; xo şinasnayîş o.”

Bîrsen Başar zî xo ra nêvana nêweş, vana tenya şima ra ferqê mi esto.